بارها شنیده‌ایم که از واژه “توسعه نامتوازن” به عنوان یک خطر در مسیر رشد و تعالی کشور نام برده شده است. اما چه عواملی باعث پدید آمدن این نوع توسعه می‌گردد؟ راهکار دستیابی به توسعه متوازن چیست؟
طبیعت رقابت‌طلب انسان همواره باعث ایجاد عدم توازن در توزیع عادلانه و متوازن منابع موجود در جوامع مختلف بوده است. این عدم توزیع عادلانه خصوصا در جوامعی که از اقتصاد سرمایه‌داری برخوردار هستند بیشتر دیده می‌شود، به طوری که در بسیاری از کشورها، علارغم توسعه اقتصادی قابل توجه، اثرات آن بر موضوعاتی نظیر افزایش رفاه همه شهروندان و کاهش فقر دیده نمی‌شود و بالعکس رشد ثروت در برخی طبقات اجتماعی و یا منطقه‌ای با افزایش عقب ماندگی اقتصادی و اجتماعی سایر مناطق همراه گردیده است. این ناهمگونی در توزیع منافع حاصل از توسعه اثر کمبود برنامه‌ریزی برای پدیده‌ای با عنوان توسعه متوازن است.
توسعه متوازن شرطی حیاتی برای توسعه هماهنگ و یکپارچه در یک کشور است. توسعه متوازن تنها به معنی توسعه یکسان در همه نقاط کشور نیست، بلکه بدین معنی است که همه مناطق به پتانسیل لازم برای توسعه دسترسی داشته باشند و منافع حاصل از رشد اقتصادی به همه بخش‌های مختلف کشور و جامعه برسد. توسعه متوازن در یک کشور به معنای ایجاد رشد اقتصادی همگن و پایدار، توسعه اجتماعی و فرهنگی مناسب، و بهبود شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی در تمام نقاط کشور است.
توسعه متوازن لازمه دستیابی به شاخصه‌های توسعه پایدار بوده و در عین حال خود زمینه‌سازی ایجاد پایداری در یک کشور است. همانطور که گفته شده، اقتصاد یکی از اضلاع مهم توسعه پایدار محسوب می‌شود. توسعه متوازن پیش نیاز رشد اقتصادی پایدار و مشترک است، در عین حال به تقویت ارتباط بین مناطق شهری و روستایی و مناطق توسعه یافته و مناطق کمتر توسعه یافته تاکید دارد، توزیع عادلانه ضروریات زندگی را تضمین می‌نماید و به دنبال ایجاد تنوع و تجاری‌سازی در اقتصاد مناطق روستایی است. در واقع توسعه متوازن باعث کاهش تفاوت‌های اقتصادی و اجتماعی میان مناطق مختلف می‌شود. این توازن منجر به حفظ محیط‌زیست، توسعه اقتصاد پایدارتر، و مشارکت فعال مردم در فرایند تصمیم‌گیری می‌گردد که همگی اهداف اساسی توسعه پایدار هستند.
در خصوص توسعه متوازن و راه‌های ایجاد آن در کشور، می‌توان ساعت‌ها سخنرانی کرد و صفحات زیادی کتاب و مقالات نوشت. چرا که ابعاد و توضیحات بسیار مفصل و نیازمند مطالعات تخصصی می‌باشد. اما در این مطلب به برخی از مهم‌ترین عوامل موثر بر ایجاد توسعه متوازن در کشور اشاره کوتاهی خواهیم داشت.
1- ایجاد تنوع در اقتصاد:
وجود تنوع در بخش‌های مختلف اقتصادی، اقتصاد را در برابر ریسک‌ها و شوک‌های محتمل محافظت می‌کند. به عنوان مثال، در صورتی که یک بخش از اقتصاد رکودی را تجربه کند، بخش‌های دیگر می‌توانند برای تعادل کلی اقتصاد کمک کنند. تنوع اقتصادی می‌تواند به رشد پایدار کمک کند. به جای اتکا بر یک منبع یا صنعت خاص، اقتصاد با تنوع بیشتر، مستعد توسعه در بلندمدت و بهبود شرایط اقتصادی برای جامعه است.
2- توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط:
کسب و کارهای کوچک و متوسط اغلب منبع اصلی اشتغال در اکثر کشورها هستند. با ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی و شهری، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط می‌توانند به توسعه متوازن و افزایش سطح درآمد و رفاه اجتماعی کمک کنند. این کسب و کارها می‌توانند به توسعه مناطق مختلف و تعادل بین آنان نیز کمک کنند، به طوری که در مناطق کم‌توسعه فرصت‌های جدیدی ارائه دهند و از مهاجرت روستا به شهر و تمرکز بیش از حد در شهرها جلوگیری کنند. توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط در افزایش تنوع در اقتصاد و افزایش رقابت در بازارهای مختلف نیز اثرگذار است.
3- توسعه مناطق محروم و کمتر توسعه یافته از طریق جلب سرمایه‌گذار:
سرمایه‌گذاری در مناطق فقیرتر می‌تواند منجر به بهبود و ترقی شرایط زندگی گردد. با سرمایه‌گذاری بیشتر می‌توان اشتغال در این مناطق را بهبود بخشید. با کاهش نرخ بیکاری، می‌توان از مردم این مناطق پشتیبانی اقتصادی بهتری انجام داد و مانع مهاجرت آنان شد. همچنین سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها و خدمات عمومی رفاه زندگی در این مناطق را افزایش می‌دهد. فرصت‌های اقتصادی بهتر و زیرساخت‌های کارآمد منجر به کاهش فقر و تفاوت‌های اجتماعی گردیده و این مناطق را با توسعه کلی کشور همگام می‌سازد. همچنین سرمایه‌گذاری به طور مستقیم بر افزایش توانمندی جوامع محلی و حفظ و تقویت هویت محلی آنان نیز اثرگذار باشد.
4- تقویت توانمندی افراد از طریق آموزش:
افزایش کیفیت خدمات آموزشی در تمامی لایه‌های جامعه به افراد ابزارها و مهارت‌های لازم برای شرکت در بازار کار را می‌دهد و توانمندی انسانی را افزایش می‌دهد. این امر باعث افزایش بهره‌وری و راندمان اقتصادی می‌شود. افرادی که دارای سطح آموزش بالاتر هستند، اغلب به شغل‌های با درآمد بالاتر دست می‌یابند. این امر می‌تواند به کاهش فقر و تفاوت‌های اقتصادی کمک کند. بنابراین، بهبود وضعیت آموزشی می‌تواند به شکل چشمگیری به توسعه متوازن اجتماعی و اقتصادی کمک کند و به تعمیق روندهای پایدار و پیشرفت جامعه کمک کند.
5- ارتقای بهداشت و سلامت عمومی:
با افزایش سطح بهداشت و سلامت، افراد سالم‌تر و فعال‌تر می‌شوند، که این می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کارآمدی کمک کند. افزایش سطح بهداشت و سلامت می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های درمانی و بهداشتی شود. این می‌تواند به کاهش بار مالی بر سیستم بهداشتی و درمانی کمک کرده و منابع بیشتری را برای سایر بخش‌های توسعه اختصاص دهد.
موارد بیشتری نظیر حکومت موثر، مدیریت کارآمد منابع، کنترل فساد، ترویج مشارکت اجتماعی، توجه به اصول حفاظت از محیط زیست و تقویت مشارکت اجتماعی مردم نیز در توسعه متوازن در یک کشور دخیل است. همه این موارد می‌تواند با تلاش برای دستیابی به اصول توسعه پایدار محقق شود.
در مقالات بعدی علاوه بر پرداختن به راهکارهای دیگر دستیابی به اصول توسعه پایدار به ارتباط آنان با موضوع توسعه متوازن نیز به صورت مفصل خواهیم پرداخت که می‌توانید از طریق بخش بلاگ رویداد و یا صفحه لینکدین به آنان دسترسی داشته باشید.
منابع:
Health, well-being and education: Building a sustainable future
REGIONAL DEVELOPMENT : A REVIEW OF THE STATE OF THE ART
