رابطه میان مسئولیت‌پذیری بنگاه های اقتصادی با افزایش بهره‌وری و نقش این دو برای شکل‌گیری جامعه ای توسعه یافته رابطه ای چند سویه است.
مفهوم تولید مسئولانه بر مدیریت صحیح منابع تولید، به کارگیری فناوری های نوین، توجه به رفاه و رضایت شغلی کارکنان و خانواده آنان، حفظ محیط زیست و کمک در راستای رشد و پیشرفت جامعه که همگی از ملزومات یک بنگاه بهره‌ور است، تاکید دارد.
انجمن بهره وری ایران در راستای نشر فرهنگ و اشاعه مفاهیم بهره وری، ارتباط آن با توسعه پایدار کشور و ایجاد حرکت همگانی برای ارتقای آن، اولین رویداد تولید مسئولانه و بهره وری را در تابستان ۱۴۰۳ برگزار خواهد نمود. به بهانه آغاز فعالیت این رویداد صحبتی با مهندس سید حمید کلانتری، عضو هیئت مدیره و مدیرعامل انجمن داشتیم و از او در خصوص ارتباط مفهوم بهره‌وری و توسعه پایدار پرسیدیم.
خواهشمند است در چند جمله انجمن بهره‌وری ایران را به مخاطبین رسانه «اقتصاد آفرین» معرفی نمایید.
انجمن بهره وری در ۲۰ سال پیش، در سال ۱۳۸۲ به همت جمعی از علاقمندان و مدیران با تجربه که دغدغه بهره‌وری داشتند برای نظریه‌پردازی، بحث و گفتگو، طرح پیشنهادها و راهکارهای مفید و موثر به مسئولین اجرایی و قانون گذار کشور جهت ارتقای بهره وری تاسیس شد. قاعدتا این انجمن هم مثل هر سازمان و نهاد غیردولتی دیگر، یکی از نقش‌های موثرش نقد و بررسی وضعیت بهره وری و پایش بهره وری در سطح کشور هست. بهره وری از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است، به طوری که در رشد تولید ناخالص ملی، به طور میانگین در سه برنامه گذشته و الان در برنامه هفتم توسعه، یک سوم رشد اقتصادی باید از بهره وری تامین شود. اما متاسفانه ما جزو کشورهایی در منطقه آسیا هستیم که بهره وری پایینی داریم. علت آن این است که اقتصاد ما عمدتا تکیه بر منابع نفتی و گازی دارد و کمتر به تولید ثروت از طریق بهره وری پرداخته‌ایم. انجمن بهره وری نقشش این است که این حساسیت‌ها را به خوبی طرح و پیگیری کرده و متذکر شود تا جامعه شامل مردم و مسئولین به اهمیت بهره‌وری برسند.
موضوع و مفاهیم بهره‌وری تا چه اندازه در کسب‌وکارهای داخلی اعم از تولیدی و خدماتی نهادینه شده؟ آیا از نظر شاخص‌های بهره‌وری در وضعیت مطلوبی به سر می‌بریم؟
بهره‌وری در بخش خصوصی وضعیت بهتری دارد. به خصوص آن بخش از شرکت ها و بنگاه‌هایی که به موضوع و مقوله مدیریت و مشاوره مدیریت بها داده‌اند و مدیریت را یک دانش دانستند و صرفا یک مالک-مدیر نیستند، بلکه سعی کردند از ظرفیت های علمی و موفق حوزه مدیریت در فعالیت های خود و در کارهای تخصصی استفاده کنند. اما ما در بخش دولتی با کمال تاسف دچار نابهرهوری زیادی هستیم. آثارش هم در بخش‌های مختلف جامعه دیده می‌شود. موضوع محیط زیست که امروز یکی از معضلات جامعه هست به اعتقاد ما ریشه اش در کم توجهی به بهره وری مثلا بهره وری در منابع طبیعی، آب و خاک، مدیریت ترافیک و حمل و نقل عمومی و از این قبیل است. یا موضوع آب که امروز مساله حساسی هست. یا موضوع انرژی که ما جزو کشورهایی هستیم که مصرف انرژی بالایی داریم. این ها همه گویای این هست که ما در بهره‌وری اقدامات خوبی را انجام ندادیم. شرایط رکود تورمی و بالا بودن نرخ بیکاری و تورم هم از آثار کم توجهی به بهره وری است. اصولا در ۴۰ سال گذشته وضع بهره وری خوب نبوده و میانگین بهره‌وری ما چیزی در حدود یک دهم درصد رشد بهره‌وری بوده است. در یکی دو سال اخیر به دلیل افزایش فروش نفت و پاره ای از شاخص های خاص، ما چون در حوزه سرمایه گذاری کار قابل توجهی نداشتیم این رشد اقتصادی را سازمان ملی بهره وری و سازمان اداری و استخدامی ناشی از بهره وری دانسته‌اند، که به عقیده من یک رشد جامع و کامل نیست و بهره‌وری تک محصولی و موضوعی است و نباید ما راگمراه کند و ما در مجموع در محیط کسب و کار و اقتصاد با نابهرهوری زیادی مواجه هستیم که باید با تدبیر در جهت بهبود آن تلاش کنیم.
نقش بهره وری را در دنیایی پایدار چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا می‌توان با ارتقای شاخص های بهره‌وری در میان کسب و کارها به مدل های کسب و کار پایدار رسید؟
قطعا همین طور است. اصلا بهره وری و توسعه پایدار ارتباط تنگاتنگی دارند. بهره وری تعریفش این است که کار خوب را خوب انجام دادن. وقتی ما در بهره وری دنبال کار خوب هستیم یکی از شاخص های اصلی کار خوب استمرار و نگاه جامع داشتن آن است. همچنین موجب تخریب محیط زیست و ناپایداری اقتصادی نباشد. بنابراین ما شاخص اثربخشی رو در کنار کارایی داریم. اثربخشی یعنی اینکه به گونه‌ای اقدامات و برنامه ها را اجرا کنیم که آثار مطلوب و مثبت اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در زمان حال و آینده را داشته باشیم. منابع کشور را حفظ کند و منابع به صورت پایدار برای همه نسل ها کارایی و بهره برداری مستمر داشته باشد.
همانطور که می‌دانید از ویرایش سال ۲۰۲۰ مدل EFQM توجه به اصول پایداری (توسعه پایدار) یکی از مشخصه های بلوغ سازمانی به شمار می‌رود. به نظر شما تعهد عملی بنگاه های اقتصادی به موضوع پایداری تا چه اندازه بر عملکرد آن ها در حوزه اقتصادی تاثیرگذار است؟
قطعا اگر ما بتوانیم ادبیات توسعه پایدار را در بنگاه های اقتصادی و واحد های صنعتی اعم از دولتی یا غیردولتی به ویژه شرکت‌های دولتی که با مدیریت‌های کوتاه مدت همراه هستند، جا بندازیم، آن‌ها فعالیت اقتصادی خود را به گونه‌ای تنظیم می کنند که موجب تخریب منابع نشوند و به محیط زیست آسیب نزنند و منابع را منطقی و عقلایی استفاده کنند. به ویژه منابعی که تجدید ناپذیر هستند. منابع تجدیدناپذیر مثل معادن، نفت و گاز که میدانیم روزی تمام می‌شوند و باید عالمانه و با ارزش افزوده بالا و با حداقل خسارت زیست محیطی از آن‌ها استفاده کنیم.
آیا فکر می‌کنید که موضوع توسعه پایدار در حال حاضر از دغدغه ذهنی صاحبان صنایع به شمار می‌رود؟
خیر، متاسفانه به صورت یک دغدغه و یک رفتار جاری و همه‌جانبه دیده نمی شود. در مقوله مسئولیت اجتماعی که یکی از شاخص‌های آن توجه به اقتصاد پایدار و محیط زیست است. باید این رویکرد را از طریق رسانه ملی و فضای مجازی و وزارت صمت و اتاق های بازرگانی تبلیغ کنیم. مقوله توجه به بنگاه ها و اثرات توسعه پایدار را ترویج کنیم و در کنار آن از عوامل محدود کننده و تشویق کننده نیز بهره ببریم. البته مشوق‌ها اثرگذارتر هستند. یکی از کارهایی که انجمن و نهادهای NGO مشابه و غیردولتی می‌توانند انجام دهند همین موضوع فرهنگ سازی هست.
راه حال سوق دادن صنایع به تعهد عملی در قبال جامعه،اقتصاد و محیط زیست که سه رکن اصلی توسعه پایدار به شمار می‌رود را،چه می‌دانید؟
اولین راه حل و اقدام، افزایش آگاهی و دانش در کنار رشد مسئولیت‌پذیری صنایع و مدیران بنگاه‌های اقتصادی و صنعتی هست. من فکر می‌کنم که الان در اتاق بازرگانی، صنایع بزرگ ما هرکدام انجمنی دارند. مثلا صنایع فولاد، کاشی سرامیک و … و انجمن های دیگر. یکی از وظایف این انجمن ها ترویج گفتمان صحیح مسئولیت اجتماعی و توجه به جامعه و محیط زیست در زیرمجموعه های خودشان است. باید تلاش کنند این موضوعات را نهادینه کنند، یعنی تبدیل به تعهد شود. یعنی همانگونه که پزشکان مثلا در ابتدای کار سوگندی یاد می‌کنند تا نسبت به مسائل علمی، اخلاقی و انسانی وفادار باشند، صاحبان صنایع هم باید در هر کاری هستند متعهد و وفادار باشند که مثلا به سطح سفره آب زیرزمینی توجه کنند، به آلودگی هوا توجه کنند، به کیفیت محصول خود توجه کنند. یا آلاینده بیماری زا وارد طبیعت نکنند. این تعهد اجتماعی چیزی است که انجمن‌های صنعتی که با اتاق بازرگانی همکاری دارند باید در سطح کشور نهادینه کنند و این موضوع رسالت آن‌هاست.
رابطه میان بهره‌وری و پایداری در یک بنگاه اقتصادی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در پاسخ به سوالات قبلی هم به آن اشاره کردم. اعتقادم بر این است که اگرچه برخی فکر می‌کنند که توجه به مسائل زیست محیطی مانع تولید است، که البته ممکن است در کوتاه مدت چنین اتفاق بیفتد و محدودیت و هزینه‌هایی ایجاد شود و تولید کاهش یابد و این تصور باشد که حالا بهره‌وری هم کاهش یافته است، اما این اثر در کوتاه مدت است. اما در بلندمدت و میان مدت توجه به پایداری موجب بهره وری و استمرار در آن می شود. در بهره وری یکی از ملاحظات این است که بهره وری نقطه ای نباشد و باید با شیب منطقی رو به رشد باشد و همیشه از منابع درست استفاده شود. بهره‌وری یعنی بهترین استفاده از منابعی که در اختیار داریم به گونه ای که آسیبی به جامعه نزند. خود به خود اگر به این اصل قائل باشیم رابطه بین بهره وری و پایداری یک تعامل می‌بینیم.
رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری چه نقشی را در اکو سیستم توسعه پایدار در ایران ایفا می‌کند؟ و تاثیرات این رویداد را بر افزایش تعهد پذیری بنگاه های اقتصادی چطور ارزیابی می‌کنید؟
هر رویداد به میزان قوت برنامه‌های خود، برنامه‌ریزی دقیق، سخنرانان موثر، محتوای فنی، توان در جذب مخاطب، انعکاس مصوبات و جمع‌بندی‌ها برای سایر مخاطبین که دارد، می‌تواند اثربخش باشد. اما قاعدتا به اندازه خودش. یعنی یک رویداد مثلا مجلس نیست که بتواند قانون وضع کند اما چه بسا بتواند با پیش نویس محتوایی که آماده می‌کند در اصلاح برخی قوانین نیز سهمی داشته باشد. اگر همایشی قوی برگزار شود می‌تواند با انتشار بیانیه صنایع را نسبت به دستاوردهایش مجاب کند. بنابراین برگزاری همایش به اندازه خودش تاثیر خواهد داشت. به ویژه اگر به غنا آن، کیفیت در برگزاری و نظم و کیفیت در شرکت کنندگان و انعکاس درست نتایج برای مسئولین و ذی نفعان به نحو شایسته اقدام شود، قطعا اثربخش و مفید خواهد بود.
همانطور که پیش‌تر گفته شد، رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری با همکاری انجمن بهره‌وری ایران و شرکت مدیریت دنیای رویداد نوین با هدف معرفی اقدامات مسئولانه واحدهای تولیدی و خدماتی کشور در سه محور تولید پایدار در اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست برگزار خواهد شد. جهت کسب اطلاعات برای ثبت نام در رویداد با صفحه تماس با ما مراجعه کنید و با دبیرخانه رویداد تماس بگیرید.
