در این مطلب می‌خواهیم شما را با موضوع تولید مسئولانه و ارتباط آن با مفاهیم مختلف حوزه توسعه پایدار بیشتر آشنا کنیم.


همانطور که در محتواهای قبلی به معرفی موضوع توسعه پایدار، تاریخچه و ضرورت های وجود آن در جهان امروز پرداختیم، در ادامه به تعریف مفهوم تولید مسئولانه و بررسی تاثیرات آن بر موضوع توسعه پایدار خواهیم پرداخت.

اثرات فرآیند تولید بر توسعه پایدار

از سال 2015 و با معرفی اهداف 17 گانه توسعه پایدار، گفتمان توسعه پایدار جهانی وارد عصر تازه‌ای شد. اهداف امروز توسعه پایدار به ما یادآور می‌شود که توسعه تنها از راه همکاری بین همه نهادهای جامعه میسر می‌گردد و قطعا تولیدکنندگان کالا و خدمات نیز به عنوان بخش اقتصادی جامعه در قبال توسعه کشور مسئول هستند. در حال حاضر با بررسی مفاهیم نوین توسعه پایدار به روشنی درمی‌یابیم که تولید صرفا یک فعالیت اقتصادی نبوده، بلکه ابعاد اجتماعی و زیست محیطی گسترده‌ای دارد.
با نگاهی دقیق به بخش‌های مختلف چرخه تولید از جمله تامین مواد خام از طبیعت، فرآوری آن‌ها و به دست آوردن مواد اولیه، تزریق آن به چرخه تولید کالاهای اصلی، بسته‌بندی، حمل و نقل و در نهایت استفاده توسط مصرف‌کننده نهایی و اتمام چرخه عمر محصول می‌فهمیم که همه این بخش‌ها مرتبا در تماس و تضاد با ارکان اصلی توسعه پایدار یعنی اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست هستند. این به‌هم‌پیوستگی منجر به ایجاد چالش‌هایی در امر تولید و توسعه می‌گردد.

تولید مسئولانه، تضمین‌کننده تولید توسعه محور

تولید مسئولانه به عنوان یک فرآیند پایدار تلقی می‌شود که در آن محصولات و خدمات با توجه به اثرات اقتصادی، اجتماعی، و زیست‌محیطی طراحی و تولید می‌شوند. این رویکرد تلاش می‌کند تا در تمام زنجیره تولید و عرضه محصولات، علاوه بر اثرگذاری مثبت اقتصادی، فضایی را به جهت بهبودهای اجتماعی و زیست‌محیطی ایجاد کند.
در تولید مسئولانه، مسائلی مانند استفاده بهینه از منابع، کاهش پسماند، احترام به حقوق کارگران، توسعه اقتصادی پایدار و مراعات حقوق انسانی مدنظر قرار می‌گیرند. این مقوله به شرکت‌ها کمک می‌کند تا تأثیرات منفی خود را به حداقل برسانند و از فرآیندهای تولید بهینه‌تر و متناسب با ارزش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی بهره جویند.
به عبارت دقیقتر، این رویکرد به دنبال ایجاد توازن بین سه رکن اصلی پایداری است. یعنی تامین نیازهای اقتصادی همراه با اثرگذاری مثبت اجتماعی و رعایت حقوق زیست‌محیطی.

تولید مسئولانه
تولید مسئولانه خود نیز یکی از اهداف 17گانه سازمان ملل متحد در برنامه توسعه پایدار جهانی است. این اصل تحت عنوان “تولید و مصرف مسئولانه” به مواردی مانند تولید کالاها و خدمات با رعایت حفاظت از محیط‌زیست، بهره‌وری در مصرف منابع، تضمین ایمنی کارگران، رعایت حقوق اجتماعی و اقتصادی کارکنان، بهبود کیفیت محصولات و افزایش رقابت‌پذیری پرداخته است.
تولید مسئولانه تأثیرات بسیار مهمی بر توسعه پایدار داشته و نقش کلیدی در ارتقاء هر سه بعد اصلی توسعه پایدار دارد. در زیر، تأثیرات اصلی تولید مسئولانه بر توسعه پایدار را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

1. حفاظت از محیط زیست: تولید مسئولانه باعث کاهش استفاده از منابع طبیعی، مدیریت بهینه پسماندها و حفاظت از تنوع زیستی می‌شود. این اقدامات به حفظ محیط زیست کمک کرده و از تخریب منابع طبیعی جلوگیری می‌کنند.
2. توسعه اقتصادی پایدار: استفاده از فرآیندهای تولید با کارایی بیشتر، افزایش بهره‌وری و انتخاب منابع اقتصادی پایدار باعث توسعه اقتصادی پایدار می‌شود. این روند به ساختارهای اقتصادی که قادر به مقابله با چالش‌ها و تغییرات هستند، کمک می‌کند.
3. ارتقاء شرایط اجتماعی: تولید مسئولانه به بهبود شرایط کارگران، حفظ حقوق انسانی، و حمایت از جوامع محلی کمک کرده و به افزایش کیفیت زندگی، ایجاد فرصت‌های شغلی و ارتقاء سطح زندگی جامعه کمک شایانی می‌کند.
4. کاهش اثرات اجتماعی منفی: با مدیریت مسئولانه در فرآیندهای تولید، اثرات منفی اجتماعی کاهش می‌یابندکه عمده آنها شامل اثرات بر جوانان، زنان، و اقلیت‌ها می‌شود که با توجه به حقوق انسانی مورد توجه قرار می‌گیرند.
5. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر: تولید مسئولانه با گسترش فرهنک استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش استفاده از منابع انرژی آلاینده، به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تأثیرات نامطلوب بر آب و هوا کمک می‌کند.
به طور کلی، تولید مسئولانه با تعامل مثبت بین ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا در عین تولید توامان با کسب سود اقتصادی به توسعه پایدار و متوازن برسند و نیازهای نسل‌های حاضر را بدون تخریب منابع زیست‌محیطی و تحت الشعاع قرار دادن زندگی آیندگان برآورده کنند.
لازم به ذکر است که تعاریف متفاوتی برای مفهوم تولید مسئولانه در متون مختلف وجود دارد که در مقاله های مختلف تاثیرات متنوعی از آن بر روی توسعه پایدار مورد بررسی قرار گرفته است. مطلب فوق تولید مسئولانه را متناسب با محتوا تعریف کرده و تنها به مهمترین تاثیرات آن بر روی مفهوم توسعه پایدار پرداخته است.

برای آشنایی بیشتر با مفهوم توسعه پایدار، تعاریف، تاریخچه و تاثیرات آن به بخش بلاگ مراجعه کنید.

منابع:
Responsible production: An approach for sustainability – Journal of Cleaner Production
Sustainable Development in a Globalized World – The Journal of Environment & Development